Op deze pagina vindt u de agenda voor het komende seizoen. Naast de lezingen die we organiseren, zullen hier ook gezamenlijke waarneem activiteiten en de excursie vermeld worden.
Ieder seizoen organiseren we 6 lezingen, die gegeven worden in de collegezaal van Museum & Sterrenwacht Sonnenborgh:
Zonnenburg 2, 3512 NL, Utrecht
Daarnaast streven wij ernaar jaarlijks 2 lezingen te organiseren in samenwerking met het Natuurkundig Gezelschap in Utrecht. Deze lezingen worden gehouden in het Marinus Ruppertgebouw (voorheen Transitorium 1) op het Utrecht Science Park (voorheen de Uithof):
Leuvenlaan 21, 3584 CE Utrecht.
De lezingen beginnen steeds om 20:00 uur; de zaal is open vanaf 19:45 uur.
Rond 21:00 uur is er een pauze van ongeveer een kwartier; de lezingen duren tot circa 22:00 uur.
De lezing in maart is doorgaans kort: na de pauze wordt dan de jaarvergadering gehouden.
Niet-leden, die een lezing bij willen wonen, kunnen een verzoek naar de secretaris sturen (secretaris[at]kringminnaert.nl).
De hieronder gebruikte afbeeldingen zijn ontleend aan andere websites: ze bevatten elk een link naar de betreffende website, indien relevant.
Lezingen- en activiteitenprogramma 2024-2025
1 oktober 2024 – Gideon Koekoek:
Einstein Telescoop: zien wat nog nooit gezien is.
Lezing met het Natuurkundig Gezelschap
Sinds de eerste meting van zwaartekrachtsgolven in 2015, is er een revolutie gaande in de natuurkunde, sterrenkunde en kosmologie. Met zwaartekrachtsgolven kunnen we signalen opvangen van zwarte gaten, donkere energie en donkere materie, en de eigenschappen van neutronensterren meten die met reguliere signalen onmogelijk zijn. In deze lezing leg ik het principe van zwaartekrachtsgolven uit, hoe die gemeten worden en wat we ervan geleerd hebben sinds die eerste meting in 2015. En hoe we, met de bouw van de Einstein Telescoop, hard op weg zijn deze signalen een miljoen keer vaker te meten.
Gideon Koekoek is associate professor natuurkunde in de onderzoeksafdeling Gravitational Waves and Fundamental Physics van Maastricht University. Hij verdeelt zijn tijd gelijkelijk tussen onderzoek in algemene relativiteitstheorie, onderwijs, en politieke, educatieve, en publieksoutreach van fysica en zwaartekrachtsgolven in het bijzonder. Hieronder vallen regionale, nationale, internationale onderzoeks- en onderwijsprojecten.
22 oktober 2024 – Rob van Gent:
Het Antikythera Mechaniek
In het voorjaar van 1900 vonden Griekse sponsduikers nabij de kust van het Griekse eilandje Antikythera een Romeins scheepswrak dat uit ca. 80 v.Chr. dateert. Tussen de diverse naar boven gebrachte voorwerpen bevonden zich ook fragmenten van een koperen mechanisch instrument waarvan de functie voor lange tijd onduidelijk was. Pas in de laatste decennia is duidelijk geworden dat het een ingenieus mechanisch planetarium betreft waarmee de schijnbare posities van de zon, de maan en vermoedelijk ook de planeten voorspeld kunnen worden. In deze lezing zullen de herkomst en de functie van dit bijzonder mechaniek uitgebreid aan de orde komen.
Dr. Rob van Gent is emeritus senior onderzoeker in de geschiedenis van de wis- en sterrenkunde, aan het Mathematisch Instituut, Universiteit Utrecht
Meer informatie:
https://webspace.science.uu.nl/~gent0113/
19 november 2024 – Dr. Giovanna Pugliese
Gamma Ray Bursts
Deze lezing is in het Engels
In this talk, I will discuss Gamma Ray Bursts (GRBs), the most energetic known explosions in the universe, highlighting the basic physics at the origin of their explosion, the major discoveries that during the last 50 years allowed astronomers to get a better understanding of their progenitors and emission processes, and the environments in which they occur especially at high redshift. The talk will cover both long and short GRBs, their connection with gravitational waves and the role that they have in the origin of heavy chemical elements.
Dr. Pugliese is an astronomer with 25 years of experience in the physics, observation and data analysis (imaging and spectroscopy) of Gamma Ray Bursts and their environment, working at Anton Pannekoek Institute in Amsterdam. She is also the manager of the NOVA-SKIES programme (funded by NOVA and NWO), whose goal is to guide, mentor and support early career Dutch astronomers (PhDs and PDs) in developing entrepreneurial skills, and improving personal and professional competences, and career opportunities. She is also involved in promoting astronomy within academia and with the public, giving presentations in schools and for private organisations.
7 januari 2025 – Rudy Wijnands
Extreme fysica in- en rond neutronensterren
Lezing ism Natuurkundig Gezelschap Utrecht
Neutronensterren zijn zeer compacte sterren. In dit soort sterren is ongeveer anderhalf keer de massa van de zon samengeperst tot een bal met een diameter ter grootte van de stad Amsterdam. Hierdoor loopt de dichtheid in de kern van een neutronenster zeer hoog op, veel hoger dan wat mogelijk is om op Aarde te maken. Daarom weten we ook niet hoe materie zich gedraagt bij zulke zeer hoge dichtheden. Neutronensterren zijn de enige manier om materie onder zulke extreme omstandigheden te bestuderen. Naast deze zeer hoge dichtheden treden er ook allerlei algemeen relativistisch effecten op nabij zo’n neutronenster. Als een neutronenster daarnaast ook nog in een dubbelstersysteem zit, dan kunnen er nog meer extreme verschijnselen worden waargenomen. Zo’n systeem kan bijvoorbeeld enorme hoeveelheden zwaartekrachtstraling uitzenden als deze twee neutronensterren op elkaar botsen en uiteindelijk zullen samensmelten. Tijdens de lezing zal ik een overzicht geven over de extreme natuur- en sterrenkundige processen die plaats vinden in en rond neutronensterren.
Rudy Wijnands is hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Nadat hij in 1999 zijn promotieonderzoek aan dezelfde universiteit had afgerond werkte hij aan het Center for Space Research van het MIT (Cambridge, VS) en in de astronomiegroep van de University of St. Andrews (Schotland, VK). In 2004 keerde hij terug naar het Anton Pannekoek Instituut. In 2006 ontving hij de Bruno Rossi-prijs, de meest prestigieuze prijs van de High-Energy Astrophysics Division van de American Astronomical Society. Hij is een ERC Starter Grant en NWO-TOP1 Laureaat.
21 januari 2025 – Peter Paul Hattinga Verschure:
Optische verschijnselen in Nederland
De fata morgana, het morgenrood, de regenboog: daar hebben we allemaal wel eens van gehoord. Maar wie kent de ring van Bishop, de bogen van Lowitz, de onderzon of de groene flits? Zo verschillend als ze zijn hebben al die fenomenen één ding gemeen: het zijn hemelverschijnselen die ontstaan door het spel van licht met atmosferische deeltjes. Daarom noemen we ze “optische verschijnselen”. Er zijn veel soorten optische verschijnselen en we zien er vele makkelijk over het hoofd. Maar we kunnen ze allemaal waarnemen als we maar weten hoe, waar en wanneer te kijken!
In deze boeiende en kleurrijke presentatie maakt u aan de hand van prachtige foto’s en enkele eenvoudige proefjes kennis met de rijke wereld van optische natuurverschijnselen om u heen en hoe u die kunt waarnemen.
Ook de waarnemende mens zelf wordt belicht, met zijn inherente persoonlijke en cultureel bepaalde subjectiviteit. Verder wordt aandacht geschonken aan de rol van optische illusies.
De spreker Peter Paul Hattinga Verschure (1953) heeft zich sinds zijn schooljaren beziggehouden met het observeren en documenteren van optische verschijnselen. Hij was in 1972 oprichter van een centraal meld- en verzamelpunt van waarnemingen van optische verschijnselen zoals regenbogen, halo’s en het noorderlicht en trad daarmee in de voetsporen van het KNMI. Hij werkt als redacteur mee aan het tijdschrift Weerspiegel van de Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie en aan Het Weer Magazine. Er verschenen veel publicaties van zijn hand in onder meer Zenit en het voormalige Hemel en Dampkring en ook in buitenlandse tijdschriften. Hij is de auteur van het naslagwerk Optische verschijnselen in Nederland dat onlangs bij Noordboek is verschenen.
18 maart 2025 – Jan Wim Buisman:
De geschiedenis van het onweer in een notendop
Korte lezing met na de pauze de jaarvergadering
Onweer heeft altijd tot de verbeelding gesproken. In deze lezing wordt ingegaan op de denkbeelden omtrent de oorzaak, de werking, de gevolgen en de betekenis van dit natuurverschijnsel. Van oudsher werden donder en bliksem gezien als Gods strafwerktuigen. De uitvinding van de bliksemafleider door Benjamin Franklin in 1752 bracht hierin echter verandering. Welke gevolgen hadden deze uitvinding en invoering van de bliksemafleider voor de perceptie van het onweer in wetenschappelijk, religieus en artistiek opzicht?
Godsbeeld, mensbeeld en natuurbeeld veranderden. Bij verlichte mensen trad een verschuiving op van een religie van vrees naar een religie van vreugde.
Jan Wim Buisman (1954) studeerde geschiedenis in Leiden en Parijs en schreef tal van publicaties over de geschiedenis van de religieuze mentaliteit en over het natuurgevoel in Nederland in de periode 1750-1830. In 2019 publiceerde hij bij uitgeverij Vantilt in Nijmegen Onweer. Een kleine cultuurgeschiedenis 1752-1830. Hiervan verscheen onlangs bij Leiden University Press een geactualiseerde Engelse vertaling onder de titel Lightning in the age of Benjamin Franklin. Van 2007-2020 was Buisman als universitair docent geschiedenis van het christendom verbonden aan de opleiding godsdienstwetenschappen (LUCSoR) van de Universiteit Leiden. Momenteel is hij gastmedewerker aldaar.
15 april 2025 – Peter Jonker:
Zwarte gaten: klein, middel en groot
Zeer zware sterren leven “slechts” enkele tientallen miljoenen jaren (terwijl een ster als de zon ongeveer 10 miljard jaar leeft). Aan het eind van het bestaan van een zware ster vindt een supernova explosie plaats, waarna soms een zwart gat overblijft. Ook kennen we superzware zwarte gaten. Al deze zwarte gaten zijn uitstekende objecten om extreme fysische omstandigheden te bestuderen. Het feit dat de enorme massa van een zwart gat samengeperst zit in een klein gebied zorgt bijvoorbeeld voor een veel sterkere kromming van ruimte-tijd dan op aarde in laboratoria nagebootst kan worden. Zien we daar effecten van?
Zijn er ook middel-zware zwarte gaten? Er wordt naarstig naar gezocht, maar is er bewijs? Hoe ontstaan de super-zware zwarte gaten? Hoe helpen de waarnemingen van zwaartekrachtgolven bij het beantwoorden van vragen rond zwarte gaten? Deze zaken komen onder andere aan de orde in de lezing.
Peter Jonker is een Nederlandse sterrenkundige die onderzoek doet naar zwarte gaten. Hij is hoogleraar observationele hoge-energieastrofysica aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.
Jonker onderzoekt zwarte gaten en zogeheten transients: dat zijn neutronensterren of andere zware, kleine sterrenkundige objecten die opeens zichtbaar worden en maar even zichtbaar blijven. Jonker zoekt onder andere naar middelzware zwarte gaten. In 2016 ontdekte hij in een team wetenschappers dat ASASSN-15lh een roterend superzwaar zwart gat is dat langzaam een ster uiteenscheurt.
Zie ook https://nl.wikipedia.org/wiki/Peter_Jonker